Medicatieveiligheid verbeteren met medicatiebeoordelingen

Onderzoek naar medicatiebeoordeling

Het algemene thema van mijn promotieonderzoek is: “Doelgerichte toepassing van medicatiebeoordeling in de praktijk; op zoek naar de juiste patiënt en de juiste uitkomstmaat”. Aanleiding voor de brede implementatie van medicatiebeoordelingen in Nederland was o.a. het bekende HARM-rapport. Veel ziekenhuisopnames blijken medicatie gerelateerd en potentieel vermijdbaar. Een medicatiebeoordeling zou problemen kunnen verminderen en mogelijk ziekenhuisopnames kunnen voorkomen. Medicatieveiligheid, effectiviteit en patiëntwensen staan centraal. Er is veel onderzoek naar medicatiebeoordeling gedaan, maar twee vragen bleven overeind: welk type patiënt is nu het meest geschikt voor een medicatiebeoordeling en wat is het effect van medicatiebeoordeling op klinische en patiënt gerapporteerde uitkomsten?  Een uitdaging voor mij.

Passie voor ouderenzorg

Ik weet wat er mis kan gaan bij ouderen op het gebied van medicatieveiligheid. Ik heb veel gesprekken gehad bij mensen thuis, en zie ze vaak tobben met hun medicijnen. Het is niet vanzelfsprekend dat geneesmiddelen goed gebruikt worden. Ik weet nu dat een medicatiebeoordeling een belangrijke rol speelt en bijdraagt aan de medicatieveiligheid binnen deze doelgroep. Het is een unieke interventie waarbij een apotheker zich als medebehandelaar kan profileren. Als zorgverlener. Dat is dan ook mijn drijfveer voor dit onderzoek. Ik wil bewijs leveren dat de apotheker een zorgverlener is. Ook wil ik ouderen met polyfarmacie kunnen helpen.

Deelonderzoek: DREAMeR studie

Het grootste en meest bekende deelonderzoek binnen mijn promotie is de DREAMeR-studie (Drug use Reconsidered in the Elderly using goal Attainment scales during Medication Review). Dit is een groot gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (RCT) waarin we het effect van medicatiebeoordeling onderzoeken. We  kijken naar de kwaliteit van leven, gezondheid gerelateerde klachten, behalen van gezondheidsgerelateerde doelen en kosteneffectiviteit. Aan dit onderzoek hebben 35 Service Apotheken en ruim 700 oudere patiënten met polyfarmacie meegewerkt in 2016 en 2017. Dit deelonderzoek is afgerond en we analyseren nu de resultaten.

Wat zijn de wensen en doelen van de patiënt?

Het patiëntgesprek bij een medicatiebeoordeling stond centraal in het onderzoek. Met specifieke aandacht van de apothekers voor de klachten, wensen en doelen van de patiënt. Het meten van deze doelen is mogelijk met behulp van Goal Attainment Scaling (GAS). Een onderzoeksmethode die in de DREAMeR-studie voor het eerst getest is binnen farmaceutisch praktijkonderzoek. Erg innovatief en patiëntgericht dus!

Goal Attainment Scaling is een methode waarmee specifieke doelen geëvalueerd worden. Met de methode wordt vastgelegd in hoeverre het doel behaald is op een van te voren gemaakte schaal. GAS-schalen zijn zo geformuleerd dat de mate waarin het doel behaald wordt een maat is voor de effectiviteit van de behandeling. Iedere patiënt heeft zijn eigen individuele doelen, alle schalen zijn verschillend. Er kunnen meerdere schalen per patiënt gevormd worden en de doelen zijn specifiek voor de patiënt. De normering van de schalen is echter gebaseerd op werkafspraken, waardoor het mogelijk is om met de uitkomsten van de GAS-schalen niet alleen de veranderingen te meten in de situatie van individuele patiënten, maar ook de veranderingen binnen groepen patiënten.

De problemen en interventies zijn bij een medicatiebeoordeling iedere keer anders. In de ene situatie moet er gestaakt worden met een geneesmiddel in het kader van medicatieveiligheid bij ouderen. In een andere situatie zien we een patiënt die een lagere kwaliteit van leven ervaart door de bijwerkingen van de voorgeschreven medicijnen. Dit is een kleine greep uit de uiteenlopende situaties van casussen in de DREAMeR-studie. Het effect van een medicatiebeoordeling aantonen op een algemene schaal, is dus lastig. Door individuele doelen te stellen en te meten, kun je de effecten wél met elkaar vergelijken.

Voordelen voor de patiënt

Eén van de voorlopige conclusies uit het onderzoek is dat het zinvol is om voorafgaand aan de medicatiebeoordeling een vragenlijst in te vullen over de klachten. Dit levert nuttige informatie én aanknopingspunten voor het patiëntgesprek op. Het opstellen van een doel aan het eind van het gesprek, leidt tot het naar boven brengen van de belangrijkste problemen. Patiënten hebben zo het gevoel dat ze daadwerkelijk geholpen worden en voelen zich hierdoor ook letterlijk beter. De voordelen voor de patiënt? Een optimale combinatie van medicatieveiligheid en -effectiviteit. We streven ernaar om de kwaliteit van leven te verbeteren!

De toekomst van de apotheker

Waar ik mijzelf zie over tien jaar? Ik hoop nog steeds als openbaar apotheker, die zich bezighoudt met farmaceutische patiëntenzorg. Wetenschappelijk onderzoek en onderwijs spelen hierin altijd een belangrijk rol. We moeten ons als zorgverlener profileren en blijven innoveren. Ik hoop dat over tien jaar de rol van de apotheker als medebehandelaar en zorgverlener vast staat, dat het aantal medicatie-gerelateerde ziekenhuisopnames flink gedaald is en we spreken over ‘een hogere medicatieveiligheid dan vroeger’. Een mooi toekomstbeeld toch?

Sanne Verdoorn MSc is openbaar apotheker bij Thorbecke Apotheek Sliedrecht en onderzoeker bij SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy in Leiden. Haar promotieonderzoek draagt de titel “Doelgerichte toepassing van medicatiebeoordeling in de praktijk; op zoek naar de juiste patiënt en de juiste uitkomstmaat” en wordt ondersteund door Service Apotheek en KNMP. Sanne Verdoorn voert dit onderzoek uit als PhD-student aan de Universiteit van Utrecht, afdeling Farmacoepidemiologie en Klinische Farmacologie.

Gepubliceerd op: 01 september 2018