Cultuur doorbreken: schrijf verstandig opiaten voor 

In 2018 was de VS in de ban van een opiaten-epidemie. Een gevolg van bovenmatig gebruik van opiaten op recept, waar tienduizenden Amerikanen aan stierven. Het nieuws bereikte ook Angélique van der Geest, apotheker bij Service Apotheek Duiven. Ze had sterk het gevoel dat ze er iets mee moest doen. Gezien Nederland vaak achterloopt op Amerika, kon nu het tij nog keren. Daarom richtte zij samen met drie collega-zorgverleners de commissie ‘Verstandig omgaan met opioïden’ op.  

Jaren negentig

“Na een aantal weken kun je al verslaafd zijn aan een kortwerkend oxycodon. Het is een maatschappelijk probleem wat er erg toe doet. Ik dacht, als ik mijn schouders eronder zet, kan ik in ieder geval proberen om in mijn regio de situatie te verbeteren.” Niet veel later in 2018 startte Angélique samen met huisarts Janneke Pelser, anesthesioloog Michel Terheggen en verslavingsarts Thomas Knuijver de commissie ‘Verstandig omgaan met opioïden’ in regio Arnhem. Ziekenhuis Rijnstate, verslavingszorg Iriszorg, 42 apotheken – allemaal lid van de Coöperatieve Apothekersvereniging regio Arnhem (CAA) – en 200 huisartsen – verenigd in Onze Huisartsen – doen inmiddels mee aan het project. Met als doel het aantal voorschriften van kortwerkend oxycodon te verminderen.

En dat is niet gemakkelijk, omdat het probleem met het voorschrijven van opiaten terug gaat tot in de jaren negentig. Angélique: “Oxycodon is door de farmaceutische industrie in de markt gezet als een goede pijnstiller die niet verslavend is. Marketingcampagnes zorgden ervoor dat er een cultuur is ontstaan waarin het veilig is om opiaten voor te schrijven. Als het eenmaal in de pen zit, is het lastig om dat eruit te krijgen.”

Voorkomen is beter dan genezen

“De eerste stap was zorgen dat het probleem aan de voorkant werd aangepakt”, vertelt Angélique. “Dat wil zeggen dat we wilden dat er minder mensen verslaafd kónden raken. Mensen helpen van hun verslaving af te komen, is lastiger dan voorkomen dat ze verslaafd raken.”

Om dat te bereiken heeft de anesthesioloog de bestaande ziekenhuisprotocollen onder de loep genomen. De protocollen worden gebruikt bij operaties of als iemand acute pijn heeft. “Hij bracht ze terug naar één protocol voor alle situaties, waarin staat dat er geen kortwerkend oxycodon wordt voorgeschreven.”

“Voor het bestrijden van pijn is oxycodon helemaal niet in de NHG-standaard opgenomen.”

Verstandig voorschrijven

Naast het protocol voor in het ziekenhuis, heeft het viertal een kerndocument geschreven. Dat document is voor alle zorgverleners en biedt kennis over hoe je verstandig opiaten voorschrijft bij acute pijn of pijn na een operatie. “Is er een oorzaak die behandelbaar is? Zijn er andere mogelijkheden voor pijncontrole? Allemaal vragen die terugkomen in het kerndocument. Ook wordt er geadviseerd de richtlijnen te volgen, want bijvoorbeeld in de NHG-standaard is voor het bestrijden van pijn oxycodon helemaal niet opgenomen.”

Geen kortwerkende opioïden

Een goede voorlichting richting de patiënt is het halve werk. “We vermelden ook dat opiaten verslavend zijn. Hoe korter werkend, hoe groter het probleem. Dit heeft te maken met de manier waarop opiaten werken. Ze zorgen voor het vrijkomen van beloningsstofjes in onze hersenen. De gebruiker krijgt na inname een ‘high’ gevoel. Dit is het sterkst bij kortwerkend oxycodon, omdat de piek – het high gevoel – veel sneller optreedt dan bij langwerkende opiaten.”

Met alle voorschrijvers zijn interdisciplinaire werkafspraken gemaakt: “Zorgverleners schrijven maar voor één week oxycodon voor in een zo laag mogelijke dosering, er worden geen kortwerkende opioïden voorgeschreven en langwerkende opiaten worden alleen voorgeschreven als het écht niet anders kan. Als hiervan wordt afgeweken is er onderling overleg. Zo zorgen we ervoor dat iedereen zich aan de afspraken houdt.”

“Samenwerken met hetzelfde doel voor ogen, dat is toch wel één van de mooiste dingen.” 

Samenwerking werpt zijn vruchten af

De resultaten zijn meer dan positief. “Na de eerste gesprekken zijn we begin 2019 echt van start gegaan. In de zomer van 2020 hebben we het aantal eerste uitgiftes van kortwerkend oxycodon gemeten. Er was een daling van 65% onder de specialisten en een daling van 55% onder de huisartsen. Dat is echt heel veel!”

Inmiddels zijn er ook resultaten over het eerste kwartaal van 2021. “Onder de specialisten is de daling van 65% gelijk gebleven, de huisartsen zijn wat gedaald naar 31%. We denken dat dit komt door het aantal uitgestelde operaties vanwege COVID. Huisartsen moeten daardoor meer aan pijnbestrijding doen.”

De commissie gaat door met het project. Angélique: “De kracht van dit project schuilt in de doeltreffendheid van de eenduidige en overzichtelijke afspraken die we hebben gemaakt. En natuurlijk ook in het feit dat we het gewoon zijn gaan doen! Ik ben trots op het resultaat, maar nóg trotser op het feit dat als je samenwerkt, je dingen kunt bereiken. Samenwerken met hetzelfde doel voor ogen, dat is toch wel één van de mooiste dingen.”

Gepubliceerd op: 25 mei 2021